Balie

Aanduiding voor de hele advocatuur.

Beklag

De mogelijkheid voor rechtstreeks belanghebbenden om te klagen als door het Openbaar Ministerie is besloten om een strafbaar feit niet (verder) te vervolgen. De beslissing om al dan niet alsnog te vervolgen wordt ter beoordeling aan het gerechtshof voorgelegd.

Belanghebbende

Iemand die betrokken is bij een besluit of geschil en daar (rechtstreeks) belang bij heeft.

Bemiddeling

Een alternatieve manier om tot een oplossing van geschillen te komen. Een onafhankelijke deskundige bemiddelaar verleent hulp om partijen tot elkaar te brengen.

Benadeelde partij

Iemand die door een strafbaar feit schade heeft ondervonden. Een benadeelde partij kan zichvoegen in het strafproces om als slachtoffer schadevergoeding van de dader vorderen.

Beroep

Zie: Hoger beroep

Beschikking

Een beslissing van een overheidsorgaan in een concreet geval, bijvoorbeeld het verlenen van een bouwvergunning.

In het civiele recht: een rechterlijke uitspraak in een procedure die begint met een verzoekschrift. Een uitspraak in een procedure die begint met eendagvaarding heet een vonnis.

Beslag

Inbeslagneming van voorwerpen waarmee strafbare feiten zijn gepleegd, bijvoorbeeld omdat ze nodig zijn voor het bewijs, omdat ze gevaarlijk zijn (drugs, wapens), of om de criminele winsten af te romen (geld, auto’s, huizen, jachten). Dit beslag geschiedt in opdracht van deofficier van justitie.

Bestuursorganen

Organen die belast zijn met overheidstaken, zoals het College van Burgemeester en Wethouders of een bedrijfsvereniging.

Bestuursrechtspraak

Rechtspraak die zich bezighoudt met geschillen over besluiten van een overheidsorgaan. De geschillen kunnen zich zowel tussen burgers en bestuursorganen als tussen bestuursorganen onderling afspelen.Bestuursrecht is de moderne benaming voor wat vroeger administratief recht heette.

Betekening

Uitreiking van gerechtelijke stukken, zoals een dagvaarding, een oproeping of een vonnis, aan een verdachte of een getuige.

Bewaring

Zie: Inbewaringstelling

Bewijslast

De verplichting tot het leveren van bewijs in een proces.

Bloedproef

Het afnemen van bloed om te zien of een automobilist onder invloed is van alcohol of drogerende middelen.

Bodemprocedure

Term die gebruikt wordt om de normale procedure bij de rechtbank af te zetten tegen het kort geding.

Burgerlijk recht

Zie: Civiel recht

Cassatie, in cassatie gaan

In beroep gaan bij de Hoge Raad tegen een beslissing van een lagere rechter

Casseren

Het vernietigen van een uitspraak van een lagere rechter door de Hoge Raad.

Cautie

Mededeling aan de verdachte dat hij het recht heeft om te zwijgen.

Centrale Raad van Beroep (CRvB)

Beroepsinstantie die beslist in geschillen over sociale verzekeringswetten en ambtenarenzaken, nadat men in beroep is gegaan tegen een uitspraak van de bestuursrechter van derechtbank. Voor meer informatie: Centrale Raad van Beroep

Civiel recht

Recht dat betrekking heeft op geschillen tussen burgers onderling, tussen bedrijven onderling of tussen burgers en bedrijven. Hetciviel recht wordt ook burgerlijk recht of privaatrecht genoemd.

College van Beroep voor het bedrijfsleven

Een bestuursrechtelijk college dat oordeelt over geschillen op het terrein van het sociaal-economisch bestuursrecht. Daarnaast is het College de hoger beroepsinstantie voor uitspraken betreffende een bepaald aantal wetten, zoals bijvoorbeeld de Mededingingswet en de Telecommunicatiewet. Voor meer informatie:College van Beroep voor het bedrijfsleven.

College van Procureurs-Generaal

Uit vijf personen bestaand college dat aan het hoofd staat van hetOpenbaar Ministerie.

Comparitie van partijen

Het op rechterlijk bevel persoonlijk verschijnen van partijen voor de rechter, meestal om tot een schikking te komen of nadere uitleg te geven.

Competentie

Geeft aan welke rechter bevoegd is voor welke soort zaak. Zie ook:Absolute competentie.

Conclusie van antwoord

Het eerste verweer van de gedaagde tegen hetgeen de eiser stelt in een civiel proces.

Conclusie van repliek

Datgene wat de eiser aanvoert ter weerlegging van hetgeen de gedaagde in de conclusie van antwoord heeft gesteld.

Conservatoir beslag

Beslag op goederen na toestemming van een rechter, vooruitlopend op een uitspraak over een geschil.

Contra-expertise

Tegenonderzoek door een deskundige.

Contradictoir

Zaak op tegenspraak. Dit betekent dat de gedaagde (in het civiel recht) of de verdachte/raadsman van verdachte (in het strafrecht) in de procedure is verschenen en zijn kijk op de zaak heeft kunnen geven.

Cumulatie

In burgerlijk procesrecht: samenvoeging van meerdere rechtsvorderingen.

Dading

Een overeenkomst of schikking tussen partijen waardoor de rechter geen uitspraak meer hoeft te doen. Het is een contact tussen slachtoffer en dader waarin de schade wordt vergoed.

Dader

(Mede)pleger van een strafbaar feit of degene die het feit heeft uitgelokt.

Dagvaarding

Oproep om voor het gerecht te verschijnen.

Derdenverzet

Bijzonder rechtsmiddel dat iemand kan aanwenden als hij meent benadeeld te zijn door eenvonnis dat tussen andere partijen is uitgesproken.

Delict

Strafbaar feit.

Descente

Een bezichtiging door de rechter op de plaats van het delict, de plek waar de oorzaak van het geschil zichtbaar is of waar het geschil zich afspeelt (‘plaatsopneming’).

Deurwaarder (gerechtsdeurwaarder)

Een bij koninklijk besluit benoemde openbaar ambtenaar, die belast is met het uitbrengen vandagvaardingen en andere exploten en het verrichten van ontruimingen, inbeslagnemingen en executoriale verkopingen. Een deurwaarder kan ook optreden als proces- of rolgemachtigde en rechtsbijstand verlenen.

Dingtalen

Het mondeling bepleiten van de zaak door partijen in eenciviel proces.

Discretionaire bevoegdheid

De vrije beslissingsruimte van de rechter.

Doodslag

Het iemand van het leven beroven zonder dat sprake is van een van tevoren beraamd plan. Wel moet er opzet in het spel zijn, anders is het hoogstens dood door schuld. De maximumstraf voor doodslag is vijftien jaar gevangenisstraf. Zie ook: Moord.

Dupliek

Het antwoord van de gedaagde op de conclusie van repliek door de eiser (civiele zaken)

Dwangmiddelen

Middelen die bij een strafrechtelijk onderzoek kunnen worden gebruikt tegen de wil van deverdachte. Bijvoorbeeld: fouilleren, afluisteren, huiszoeking.

Pressiemiddelen ter uitoefening van bestuursdwang om naleving van wettelijke voorschriften te bewerkstelligen.

Dwangsom

Bedrag dat iemand moet betalen als hij niet voldoet aan een verplichting die de rechter hem heeft opgelegd.

Eed van belofte

Plechtige verklaring van een getuige op de zitting dat hij de waarheid zal spreken. Hij is dit verplicht. Als hij opzettelijk een valse verklaring aflegt, maakt hij zich schuldig aan meineed.

Economische politierechter

Strafrechter die beslist over economische vergrijpen, zoals overtreding van de winkelsluitingswet of de warenwet.

Eenvoudig / enkelvoudig delict

Lichtste vorm van een delict, bijvoorbeeld diefstal.

Eerste instantie (eerste aanleg)

Gerecht waar iemand begint met een procedure. Meestal is dat derechtbank.

Eerste en enige instantie

Procedure zonder de mogelijkheid om in beroep te gaan.

Eis

Straf die de verdachte volgens de officier van justitie zou moeten krijgen.

Eiser

Degene die een (civiele) procedure begint, in tegenstelling tot degedaagde.

Elektronisch toezicht

Zie: Huisarrest

Enkelvoudige kamer

Zitting met één rechter die rechtspreekt (politierechter, kinderrechter, president in kort geding en economische politierechter). Zie ook: Meervoudige kamer.

Enquête

Zitting waarin de rechter getuigen hoort in een civiele zaak.

Executie van een vonnis

Tenuitvoerlegging van een arrest, vonnis of beschikking, eventueel met behulp van een deurwaarder.

Executoriaal beslag

Handeling van de deurwaarder om bepaalde voorwerpen of gelden aan de macht van de verliezende partij te onttrekken, zodat daarmee degene die door de rechter in het gelijk is gesteld zijn voorwerpen terug krijgt of zijn schuld betaald krijgt.

Ex nunc

Vanaf nu. Beoordeling ex nunc is een beoordeling vanuit de huidige situatie en niet vanuit de situatie die bestond ten tijde van de gebeurtenis.

Ex tunc

Vanaf toen. Beoordeling ex tunc is een beoordeling naar de situatie die bestond op het moment dat de gebeurtenis plaats vond.

Executoriale titel

Vorm waarin een afschrift van een rechterlijk vonnis is opgemaakt, zodat de gerechtsdeurwaarder het vonnis ten uitvoer kan leggen. Eenvonnis in executoriale vorm begint altijd met de woorden "In naam der koningin".

Exploot (of exploit)

Verzamelnaam voor officiële stukken die uitsluitend door een gerechtsdeurwaarder kunnen worden uitgebracht, bijvoorbeeld eendagvaarding.

Formeel recht

Regels die aangeven op welke wijze een proces moet worden gevoerd.

Forum

Gerecht, rechterlijk college.

Fourneren

Het overleggen van de procesdossiers aan de rechter met het doel eenvonnis te krijgen.

Gedaagde

In civiel recht: degene tegen wie een eis of vordering wordt gericht. Tegenpartij van de eiser.

Geïntimeerde

Partij die in de dagvaarding door de appellant opgeroepen wordt om voor een hoger gerecht te verschijnen.

Gedetineerde

Gevangene.

Gelaedeerde

Iemand die nadeel heeft ondervonden door een onrechtmatige daad.

Gemachtigde

Iemand die als vertegenwoordiger namens een partij optreedt in de procedure.

Geopposeerde

Tegenpartij in een civiele procedure. Zie ook: Verzet.

Gerecht

Rechtsprekende instantie. Bijvoorbeeld: rechtbank, gerechtshof, Hoge Raad.

Gerechtelijk vooronderzoek

Fase in het onderzoek van een strafrechtszaak, waarin een rechter,rechter-commissaris genoemd, het onderzoek leidt. Deze fase gaat aan de zitting vooraf.

Gerechtsauditeur

Opleidingsfunctie voor juristen die rechter willen worden.

Ondersteunende functie bij Hoge Raad en Centrale Raad van Beroep.

Gerechtshof

Gerecht dat zaken in hoger beroep behandelt. Nederland kent vijf gerechtshoven. Zie ook: kaart gerechtelijke indeling.

Gerechtssecretaris

De gerechtssecretaris (of: juridisch medewerker) bereidt ten behoeve van de rechter de zitting voor en maakt aantekeningen van wat er tijdens de zitting wordt besproken. Bovendien assisteert de gerechtssecretaris de rechter bij het maken van de uitspraak.

Gerekestreerde

Wederpartij van de verzoeker in een verzoekschriftprocedure.

Getuige à charge

Getuige in een strafproces die wordt opgeroepen door de officier van justitie. Deze legt in de regel een verklaring af die belastend is voor de verdachte.

Getuige à decharge

Getuige in een strafproces die is opgeroepen door de verdachte of zijn advocaat. Deze getuige zal in het algemeen ontlastende verklaringen afleggen.

Gevangenhouding

Vorm van voorlopige hechtenis. Daaraan vooraf gaat de door de rechter-commissaris bevolen bewaring. De raadkamer van de rechtbank beslist over gevangenhouding en de verlenging daarvan. De gevangenhouding van maximaal dertig dagen kan twee keer worden verlengd.

Grief

Bezwaar dat in (hoger) beroep wordt aangevoerd.

Griffier

Persoon die een verslag maakt van de zitting en de rechter ondersteunt bij het schrijven van eenvonnis.

Griffierecht

Bedrag dat aan een gerecht moet worden betaald als men een civiele of bestuursrechtszaak start. Zie ook: de kosten van een procedure.

Grondwet

In de grondwet staan de grondrechten en plichten van burgers, en de bevoegdheden van het parlement, de ministers en de Koningin. Er staat in hoe gemeenten en provincies moeten functioneren, hoe wetten worden gemaakt en hoe de rechtspraak in zijn werk gaat.

Grosse

Een gewaarmerkt afschrift van een vonnis dat voor de partijen bestemd is.

HALT

Afkorting voor Het Alternatief. Het Halt-bureau kan een jeugdige die zich heeft schuldig gemaakt aan kleine vergrijpen (diefstal, vernieling) onbetaald aan het werk zetten. Het werk heeft zoveel mogelijk te maken met de aangerichte schade, bijvoorbeeld het verwijderen van graffiti. Als het werk goed is gedaan, is daarmee de zaak afgedaan en volgt er geen oproep meer om voor de kinderrechter te verschijnen.

Vorm van vrijheidstraf, die bijvoorbeeld wordt opgelegd bij overtredingen of bij het niet betalen van een boete. Zie ook Huis van Bewaring.

Heenzenden

Het vrijlaten van verdachten die in voorlopige hechtenis zitten of van veroordeelden die hun straf bijna hebben uitgezeten. Heenzendingen vinden plaats als er te weinig cellen zijn.

Herziening

Buitengewoon rechtsmiddel tegen onherroepelijke veroordelingen in strafzaken. een herziening kan bij deHoge Raad worden aangevraagd als zich nieuwe feiten en omstandigheden (novum) hebben voorgedaan die niet bekend waren ten tijde van de behandeling van de zaak.

Hof / hoven

Zie: Gerechtshof.

Hoge Raad

Hoogste rechtscollege in Nederland. De Hoge Raad stelt niet meer zelf de feiten vast, maar bekijkt of hetgerechtshof bij zijn beslissing het recht goed heeft toegepast. Voor meer informatie: De Hoge Raad der Nederlanden.

Hoger beroep

Het opnieuw behandelen van een zaak door een hogere rechter.

Huisarrest

Experiment waarbij een veroordeelde zijn straf thuis mag uitzitten. Door een elektronische chip in een niet te verwijderen enkelband kan op afstand worden gecontroleerd of een veroordeelde zich aan zijn huisarrest houdt. Wordt ook 'elektronisch toezicht' genoemd.

Huis van bewaring

Gebouw waar verdachten zitten die nog niet zijn voorgekomen en die in voorlopige hechtenis zitten. Ook bestemd voor personen die een licht vergrijp hebben begaan en daarvoor een hechtenisstraf kregen en voor passanten die wachten op een plek in een TBS-kliniek.

Huiszoeking

Het doorzoeken van een woning om goederen in beslag te nemen.

Hulpofficier van justitie

Hogere politieman met speciale opleiding en speciale bevoegdheden die bij de opsporing en vervolging hetOpenbaar Ministerie assisteert.

Huwelijksgoederenregister

Openbaar register bij de rechtbank waarin de huwelijkse voorwaarden zijn vermeld.

Immateriële schade

Schade die wordt veroorzaakt door verdriet, smart of geestelijk gemis. Deze schade is (in tegenstelling tot materiële schade) niet direct in geld uit te drukken. De vergoeding die wordt uitgekeerd om immateriële schade te vergoeden heet smartengeld.

Inbewaringstelling

In het strafrecht: voorlopige hechtenis in opdracht van de rechter-commissaris;

In het vreemdelingenrecht: opsluiting van iemand die niet over geldige verblijfspapieren beschikt;

In het kader van de Wet Bijzondere Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen: gedwongen opname in een psychiatrische inrichting van iemand die psychisch gestoord is en een gevaar vormt voor zichzelf of zijn omgeving.

Incidenteel tussengeschil

Voorval in een procedure dat de gewone voortgang van het proces ophoudt.

Incidenteel appèl

Hoger beroep, ingesteld nadat de wederpartij ook al appèl heeft ingesteld tegen dezelfde beslissing.

Inlichtingencomparitie

Het op bevel van de rechter verschijnen van partijen om inlichtingen te geven.

Insolventie

Staat waarin een persoon of onderneming niet aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen. Gaat soms vooraf aan faillissement.

Interlocutoir vonnis

Tussenvonnis waarbij de rechter een bewijsopdracht, een persoonlijke verschijning van partijen, nadere inlichtingen of een onderzoek beveelt waarvan de beslissing van de zaak afhankelijk kan zijn.

Inverzekeringstelling

Het vasthouden van de verdachte als dat nodig is voor het onderzoek. De (hulp)officier van justitie beslist hierover. De inverzekeringstelling, die drie dagen duurt, kan worden bevolen bij middelzware en zware misdrijven en kan eenmaal met drie dagen worden verlengd. Daarna kan voorlopige hechtenis volgen.

Jeugdstrafrecht (of kinderstrafrecht)

Strafrecht voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar. Kinderen jonger dan 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk worden vervolgd. Bij het jeugdstrafrecht vinden zittingen achter gesloten deuren plaats. De leeftijdsgrenzen kunnen variëren. 16- en 17-jarigen kunnen volgens de regels van het volwassenenstrafrecht worden berecht als het delict of hun persoonlijkheid daar aanleiding voor geeft.

Jongeren van 18 tot 20 jaar kunnen op grond van hun persoonlijkheid volgens de regels van het jeugdstrafrecht berecht worden. De rechter bepaalt welk recht van toepassing is.

Juridisch medewerker

De juridisch medewerker (of: gerechtssecretaris) bereidt ten behoeve van de rechter de zitting voor en maakt aantekeningen van wat er tijdens de zitting wordt besproken. Bovendien assisteert de juridisch medewerker de rechter bij het maken van de uitspraak.

Jurisprudentie

Geheel van uitspraken van rechters. De jurisprudentie vormt een richtlijn voor de rechtspraak in latere, soortgelijke gevallen.

Justitia, Vrouwe Justitia

Godin der gerechtigheid in het oude Rome. Vaak afgebeeld op met blinddoek, weegschaal en zwaard.

Justitiabele rechtzoekende

Verzamelnaam voor eiser, gedaagde, verdachte, verzoeker etc.

Justitie

Verzamelnaam voor functies die zich binnen de overheid bezighouden met de handhaving van het recht. Lees meer over het werkveld op www.justitie.nl.

Justitiële Documentatiedienst

Dienst die na veroordeling misdrijven op naam registreert en deze strafrechtelijke gegevens onder bepaalde voorwaarden verstrekt (bijvoorbeeld ten behoeve van een Verklaring omtrent het gedrag).